Phân biệt 2 loại chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh

Chứng khoán cơ sở (Underlying Security) được sử dụng với mục đích làm tài sản cơ sở cho sự hình thành của chứng quyền và một số loại chứng khoán phái sinh. Vậy chứng khoán cơ sở có khác biệt như thế nào so với chứng khoán phái sinh? 

Chứng khoán cơ sở là gì?

Chứng khoán cơ sở là loại chứng khoán được sử dụng với mục đích làm tài sản cơ sở của chứng quyền và là cổ phiếu được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán ở Việt Nam, phải thuộc chỉ số VN30 hay HNX30.

Đồng thời đáp ứng đủ những tiêu chí về mức vốn hóa trên thị trường, mức độ thanh khoản, tỷ lệ tự do chuyển nhượng, chứng chỉ quỹ ETF niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp phát hành chứng khoán cơ sở và các tiêu chí khác theo quy định của Ủy ban chứng khoán Việt Nam.

Bên cạnh đó, cơ quan chứng quyền phải đảm bảo là chứng khoán hay tài sản đảm bảo do doanh nghiệp chứng khoán phát hành, cho phép người sở hữu được quyền bán (chứng quyền bán) hoặc được quyền mua (chứng quyền mua) chứng khoán cơ sở cho tổ chức phát hành chứng quyền theo một mức giá đã được xác định trước đó.

Hay một thời điểm đã được xác định trước hoặc sẽ được nhận khoản tiền chênh lệch giữa giá trị thực tế và giá chứng khoán cơ sở ở thời điểm thực hiện.

Đặc điểm nổi bật của chứng khoán cơ sở là gì?

Chứng khoán cơ sở có một số đặc điểm nổi bật cụ thể như sau:

Tổ chức phát hành chứng khoán cơ sở là tổ chức hành chính. Thị trường giao dịch là thị trường cơ sở và dùng tài khoản hiện tại để giao dịch. Điều khoản sản phẩm sẽ do tổ chức phát hành quy định, điều khoản sẽ khác nhau với từng sản phẩm phát hành.

Khối lượng niêm yết cụ thể là số lượng khi phát hành được quy định trong thời hạn cụ thể. Chứng khoán cơ sở không phải ký quỹ, chứng khoán cơ sở không thể bán khi chưa nắm giữ.

Nhưng bên cạnh đó, người mua có quyền thực hiện giao dịch và sẽ không bắt buộc như nghĩa vụ. Sau khi giao dịch, chứng khoán cơ sở sẽ được chuyển giao giữa tổ chức tài chính, song song đó nhà đầu không có trung tâm bù trừ, rủi ro khi tổ chức phát hành mất khả năng thanh toán. Về rủi ro lợi nhuận: người mua lỗ cố định tối đa bằng phí mua trong khi người bán có thể lỗ không giới hạn.

Chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh là dạng hợp đồng tài chính được thiết lập ngày hôm nay giữa hai bên đối tượng tham gia, về một giao dịch sẽ được thực hiện vào một thời điểm nào đó trong tương lai.

Giao dịch được thỏa thuận trong hợp đồng thường liên quan đến việc mua và bán một tài sản – cũng chính là tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh. Trong thời gian tồn tại của hợp đồng, giá trị của chứng khoán phái sinh không cố định mà thay đổi theo sự biến động giá tài sản cơ sở của nó.

Đặc điểm của chứng khoán phái sinh.

Chứng khoán phái sinh có rất nhiều điểm tốt nhưng cũng có một vài nhược điểm. Tuy vậy, chứng khoán phái sinh có ưu điểm vượt trội hơn hẳn so với cổ phiếu và trái phiếu. Bên cạnh đó, cổ phiếu phái sinh cũng có những hạn chế nhấn định. Cụ thể:

Chứng khoán phái sinh là một loại đòn bẩy cao. Có thể sinh lời trong cả 2 chiều tăng, giảm của thị trường. Khi giao dịch T+0 sẽ không cần phải chờ hàng về. Bên cạnh đó, rủi ro mà nhà đầu tư nhỏ lẻ gặp phải sẽ phần nào hạn chế hơn. Bởi sự ra đời của cơ sở giao dịch, trung tâm lưu ký, thanh toán.

Nếu nhà đầu tư không nắm rõ về cách chơi chứng khoán phái sinh sẽ có thể gặp rủi ro với tỉ lệ cao. Ngoài ra, nhà đầu tư cũng cần dành thật nhiều thời gian để quan sát những biến động trong thị trường.

Với những đặc điểm trên, chứng khoán phái sinh khá phù hợp với những nhà đầu tư có sự tự tin, chấp nhận rủi ro, giao dịch thường xuyên và đã có kinh nghiệm dày dặn. Bên cạnh đó, loại chứng khoán này cũng phù hợp với các tổ chức như một loại bảo hiểm cho tài sản trên thị trường chứng khoán. Kỹ thuật này hay còn được gọi là hedging.

Đầu tư Chứng khoán phái sinh có đảm bảo không?

Mặc dù hoạt động đầu tư chứng khoán này rất thu hút với cơ chế hoạt động linh hoạt và sự đa dạng sản phẩm. Thế nhưng, những khác biệt của Chứng khoán phái sinh vẫn khiến các nhà đầu tư mới không khỏi nghi ngại liệu chứng khoán phái sinh có thật sự đảm bảo? Vì hiện nay, nhiều nhà đầu tư đưa ra lý do rằng yếu tố “tương lai” làm cho sản phẩm giống một dạng cược may rủi và tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn là đầu tư cổ phiếu thông thường.

Câu trả lời đó chính là nhà đầu tư có thể hoàn toàn yên tâm khi đầu tư sản phẩm chứng khoán phái sinh. Nhưng trên thực tế, nhà đầu tư cũng cần lưu ý rằng, bất cứ sản phẩm chứng khoán nào cũng đều tiềm ẩn những rủi ro. Không chỉ riêng nhà đầu tư có thể hạn chế chúng bằng cách trau dồi kiến thức mới và tham khảo các báo cáo phân tích từ các công ty chứng khoán, các trang tin tức uy tín. Bên cạnh những rủi ro, nhà đầu tư cũng cần nhìn vào những ưu điểm của chứng khoán phái sinh để thấy được tiềm năng của sản phẩm rất đáng đầu tư này, bao gồm:

• Lợi ích đòn bẩy tài chính: nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một phần tài sản nhưng được giao dịch với cổ phiếu có giá trị gấp nhiều lần số tiền ký quỹ, mang lại lợi thế đầu tư.
• Tính thanh khoản cao: Chứng khoán phái sinh có tính thanh khoản cao do sản phẩm này được niêm yết và giao dịch tập trung trên Sở giao dịch chứng khoán.
• Phòng ngừa rủi ro biến động giá: Nếu nhà đầu tư dự đoán được mức giá của một tài sản cơ sở sẽ tăng hoặc giảm trong tương lai họ sẽ giảm thiểu rủi ro biến động giá bằng việc mua hoặc bán hàng hóa với giá ở thời điểm hiện tại nhờ hợp đồng tương lai.
• Bán khống chứng khoán: nhà đầu tư có thể bán các chứng khoán phái sinh ngay cả khi không có tài sản cơ sở.

Nên đầu tư chứng khoán cơ sở hay chứng khoán phái sinh

Điểm mấu chốt cơ bản của chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh là đối với chứng khoán cơ sở có thể có khả năng hồi phục khi những người tham gia nhận định sai thị trường. Còn chứng khoán phái sinh thì không có thời gian để sửa chữa sai lầm vì đến ngày thực hiện hợp đồng phái sinh phải hoàn tất vị thế.

Do đó, đối với những nhà đầu tư không chuyên hoặc nhà đầu tư (nhà đầu tư mới tham gia thị trường) không nên tham gia đầu tư chứng khoán phái sinh mà nên bắt đầu với chứng khoán cơ sở trước. Và đến lúc  trở thành nhà đầu tư chuyên nghiệp rồi có thể thử sức với chứng khoán phái sinh.

Chứng khoán phái sinh Việt Nam được chia thành 4 loại: Hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn, hợp đồng hoán đổi. Dưới đây là khái niệm và đặc điểm của từng loại.

• Hợp đồng kỳ hạn: Là thỏa thuận giữa các bên tham gia mua và bán một loại tài sản tại một thời điểm cố định trong tương lai, với mức giá đã được định trước ở thời điểm hiện tại.
• Hợp đồng tương lai: Là loại hợp đồng kỳ hạn đã được chuẩn hóa, niêm yết, giao dịch trên sở giao dịch chứng khoán.
• Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn chỉ có quyền, không có nghĩa vụ thực hiện mua hay bán một loại tài sản cơ sở tại thời điểm cố định trong tương lai, theo mức giá định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch tại thời điểm người nắm giữ hợp đồng yêu cầu thực hiện quyền. Loại hợp đồng này bao gồm cả quyền chọn mua và chọn bán.
• Hợp đồng hoán đổi: Là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia về việc hoán đổi dòng tiền phát sinh từ công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng quy định rõ phương pháp tính toán và thời điểm hoán đổi dòng tiền.

So sánh chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh

Để đưa ra được lựa chọn phù hợp nhất cho bản thân, Nhà đầu tư cần hiểu rõ đặc điểm, bản chất cơ bản của mỗi loại thị trường. Cùng chúng tôi so sánh đặc điểm cơ bản của hai loại thị trường này nhé.

Tài sản cơ sở

– Chứng khoán cơ sở: Bản chất chứng khoán cơ sở là giao dịch các loại cổ phiếu của các công ty niêm yết được phát hành ra.

– Chứng khoán phái sinh: Đây là tài sản được tạo ra dựa trên chỉ số VN30, nhà đầu tư sẽ giao dịch dựa trên Hợp đồng tương lai.

Phương thức sinh lời

– Chứng khoán cơ sở: Khi mua cổ phiếu, nhà đầu tư sẽ kỳ vọng chứng khoán cơ sở tăng giá, công ty niêm yết cổ phiếu làm ăn tốt để từ đó được trả cổ tức. [80% thắng dài hạn]

– Chứng khoán phái sinh: Với Hợp đồng tương lai, nhà đầu tư sẽ không được trả cổ tức mà sẽ kiếm lợi nhuận từ chỉ số tạo ra dựa trên tài sản cơ sở. Khi chỉ số tăng, hợp đồng tương lai tăng nhà đầu tư sẽ bán hợp đồng để kiếm lời [60% thắng dài hạn].

Số vốn tối thiểu:

– CKCS: >2 triệu

– CKPS: >20 triệu

Thời gian đầu tư

– Chứng khoán cơ sở: Khi mua cổ phiếu, nhà đầu tư hi vọng sẽ nắm giữ trong thời gian dài vì bản chất cổ phiếu có giá trị trọn đời với doanh nghiệp.

– Chứng khoán phái sinh: Hợp đồng tương lai đều tồn tại trong một thời điểm nhất định. Thời gian cho Hợp đồng tương lai sẽ kéo dài trong 1 tháng, 2 tháng, 3 tháng và dài nhất là 6 tháng.

Bán khống chứng khoán

– Chứng khoán cơ sở: Nhà đầu tư muốn mua số lượng cổ phiếu nhất định cần phải có số tiền tương ứng thì mới có thể giao dịch. Việc bán khống sẽ bị cấm hoặc hạn chế ở một số thị trường.

– Chứng khoán phái sinh: Với chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư chỉ cần có một phần giá trị tài sản là có thể bắt đầu giao dịch. Việc bán khống được phép tồn tại trên thị trường này.

Xu hướng thị trường

– Chứng khoán cơ sở: Cổ phiếu chủ yếu kiếm lời được nhờ thị trường lên.

– Chứng khoán phái sinh: Kiếm lời được khi thị trường lên và xuống.

Chốt lại các yếu tố trên, có thể thấy rằng, Chứng khoán cơ sở sẽ phù hợp với tất cả nhà đầu tư từ còn muốn đầu tư. Còn Chứng khoán phái sinh thì cần có khoảng thời gian đầu tư chứng khoán cơ sở và có độ thấu hiểu thị trường nhất định thì mới nên đầu tư vào thị trường này.